Buiten de stad

Herberg De Pettelaar
Foto: collectie Stadsarchief 's-Hertogenbosch, inv.nr. 9908

Derde brief, deel 9

Af en toe heb ik ook een wandeling buiten de stad gemaakt. Ik wil je daarom alles vertellen, wat ik op die wandelingen heb geleerd. Buiten de stad liggen vier dorpen: Orthen, Hintham, Den Dungen en Reut. De inwoners daarvan zijn ook Bossche burgers, die dezelfde privileges als de stadsbewoners genieten. Men noemt deze inwoners daarom “buitenburgers”.

Aan de noordzijde van de stad, buiten de Orthenpoort, ligt Orthen, heel vroeger Ortduinen geheten. Ooit was dit een groot dorp, maar tegenwoordig is het nog maar een kleine buurtschap, doordat het in het jaar 1672 geheel is afgebrand. Dit dorp is veel ouder dan Den Bosch, want die stad noemde men in vroeger tijden in het Latijn Civitas de Ortduno, ofwel Nova civitas apud Ortdunum [de (nieuwe) stad bij Orthen]. Tussen dit dorpje en de stad ligt de Orthenschans. De Bosschenaren gaan vaak naar Orthen om een luchtje te scheppen, omdat het maar een kwartier lopen van de stad afligt.

Vanuit Orthen wandelde ik naar Hintham, ten oosten van Den Bosch gelegen. Het omvat maar een paar huizen. Vroeger was hier een pesthuis, maar dat is door de oorlog geheel vernietigd. Buiten de Kleine Hekel, wat verder oostwaarts dan Hintham, ligt Den Dungen, een welvarend en vruchtbaar dorp. De kerk en de kerktoren zijn zeer sierlijk gebouwd en gesticht in 1569. De inwoners van deze plaats brengen dagelijks veel groente, fruit en vruchten van de moestuin naar Den Bosch, meestal op hun rug. De afstand naar Den Bosch is maar een klein uurtje. In Den Dungen worden zeer veel kinderen uit andere dorpen gedoopt, omdat ze dan worden aangemerkt als geboren Bosschenaren en dus alle voorrechten daarvan genieten.

Aan de zuidkant van de stad, buiten de Grote Hekel, lag vroeger een schans, de Pettelaarse Schans geheten. Die is nu echter met de grond gelijk gemaakt. Iets voorbij de plek waar die schans heeft gelegen, staat een herberg, die nog steeds De Pettelaar heet. Daar wandelen op zon- en feestdagen veel Bosschenaren naar toe, maar dan wel die van het laagste allooi, die hier dan op hun manier behoorlijk vrolijk zijn. In de buurt van deze herberg zijn ook aangename wandelwegen, die echter, althans zo leek het mij, weinig gebruikt worden.